ทุกข์ของชาวนาในบทกวี (กลุ่มที่ 2 )

ประวัติผู้แต่ง

      สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา สยามบรมราชกุมารี เสด็จพระราชสมภพเมื่อวันเสาร์ที่ 2 เมษายน พ.ศ. 2498 ณ  พระที่นั่งอัมพรสถานพระราชวังดุสิต เป็นสมเด็จพระเจ้าลูกเธอพระองค์ที่ 3 ใน พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลย-เดชและ สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์พระบรมราชินีนาถ

ความเป็นมา

    ทุกข์ของชาวนาในบทกวี  มีที่มาจากหนังสือรวมบทพระราชนิพนธ์ในสมเด็จพระเทพ-รัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี  เรื่อง  มณีพลอยร้อยแสง ซึ่งทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯให้จัดพิมพ์ขึ้นเมื่อ พ.ศ. ๒๕๓๓  ในวโรกาสที่พระองค์ทรงเจริญพระชนมายุครบ ๓ รอบ  โดยนิสิตคณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย  รุ่นที่ ๔๑  พระราชนิพนธ์นั้นแสดงให้เห็นแนวพระราชดำริเกี่ยวกับบทกวีของไทยและจีนที่กล่าวถึงชีวิตและความทุกข์ของชาวนาซึ่งมีสภาพชีวิตที่ไม่แตกต่างกันนัก

หนังสือรวมบทพระราชนิพนธ์เรื่อง มณีพลอยร้อยแสง แบ่งเนื้อหาออกเป็น ๑๑ หมวด ด้วยกัน คือ กลั่นแสงกรองกานท์, เสียงพิณเสียงเลื่อน เสียงเอื้อนเสียงขับ, เรียงร้อยถ้อยดนตรี, ชวนคิดพิจิตรภาษา, นานาโวหาร, คำขานไพรัช, สมบัติภูมิปัญญา, ธาราความคิด, นิทิศบรรณา, สาราจากใจ และมาลัยปกิณกะ

ในหมวด “ชวนคิดพิจิตรภาษา” เป็นพระราชนิพนธ์บทความและบทอภิปรายรวม ๔ เรื่อง คือ ภาษาไทยกับคนไทย, การใช้สรรพนาม, วิจารณ์คำอธิบายเรื่องนามกิตก์ในไวยากรณ์บาลีและทุกข์ของชาวนาในบทกวี ซึ่งเป็นบทวิจารณ์ร้อยกรองที่จะนำมาศึกษาในบทเรียนนี้ 

ลักษณะคำประพันธ์

ทุกข์ของชาวนาในบทกวีเป็น “บทความแสดงความคิดเห็น” มีจุดมุ่งหมายที่จะแสดงความคิดเห็นต่อประเด็นใดประเด็นหนึ่ง ความคิดเห็นจะได้มาจากการคิดวิเคราะห์ การใช้วิจารณญาณตาตรอง โดยผ่านการสำรวจปัญหา ที่มาของเรื่อง และข้อมูลอื่นๆอย่างละเอียด ความคิดเห็นที่เสนออาจจะเป็นวิธีการแก้ปัญหา หรือการโต้แย้งความคิดเห็นของผู้อื่น

อย่างไรก็ตาม บทความที่แสดงความคิดเห็นที่ดีควรเสนอทัศนะคติที่ไม่เคยมีใครคิด หรือสิ่งที่มีเหตุผลเป็นการสร้างสรรค์ ไม่เป็นการบ่อนทำลาย ความน่าเชื่อนั้นอยู่ที่การวิเคราะห์ปัญหา การใช้ปัญญาไตร่ตรองโดยปราศจากอคติ และการแสดงถึงเจตนาที่ดีของผู้เขียนที่เป็นประโยชน์ต่อส่วนรวม

เนื้อเรื่อง

      เมื่อครั้งเป็นนิสิต  ข้าพเจ้าได้เคยอ่านผลงานของจิตร  ภูมิศักดิ์  อยู่บ้าง  แต่ก็ไม่ได้ศึกษาอย่างละเอียด  หรือวิเคราะห์อะไร  เพียงแต่ได้ยินคำเล่าลือว่าเขาเป็นคนที่ค้นคว้าวิชาการได้กว้างขวางและลึกซึ้งถี่ถ้วน  ในสมัยที่เราเรียนหนังสือกัน  ได้มีผู้นำบทกวีของจิตรมาใส่ทำนองร้องกัน  ฟังติดหูมาจนถึงวันนี้

              เปิบข้าวทุกคราวคำ                      จงสูจำเป็นอาจิณ
         เหงื่อกูที่สูกิน                                   จึงก่อเกิดมาเป็นคน
              ข้าวนี้น่ะมีรส                               ให้ชนชิมทุกชั้นชน
         เบื้องหลังสิทุกข์ทน                            และขมขื่นจนเขียวคาว
              จากแรงมาเป็นรวง                         ระยะทางนั้นเหยียดยาว
         จากกรวงเป็นเม็ดพราว                         ส่วนทุกข์ยากลำเค็ญเข็ญ
              เหงื่อหยดสักกี่หยาด                      ทุกหยดหยาดล้วยากเย็น
         ปูดโปนกี่เส้นเอ็น                                จึงแปรรวงมาเปิบกิน
              น้ำเหงื่อที่เรื่อแดง                          และน้ำแรงอันหลั่งริน        
         สายเลือดกูทั้งสิ้น                                ที่สูชดกำซาบฟัน                           

     หลายปีมาแล้วข้าพเจ้าอ่านพบบทกวีจีนบทหนึ่ง  ผู้แต่งชื่อหลี่เชิน  ชาวเมืองอู่ซี  มีชีวิตอยู่ในระหว่างปี ค.ศ. 772 ถึง 846 สมัยราชวงศ์ถัง  ท่านหลี่เชิน ได้บรรยายความในใจไว้เป็นบทกวีภาษาจีน  ข้าพเจ้าจะพยายามแปลด้วยภาษาที่ขรุขระไม่เป็นวรรณศิลป์เหมือนบทกวีของ  จิตร ภูมิศักดิ์

    หว่านข้าวในฤดูใบไม้ผลิ  ข้าวเมล็ดหนึ่ง

    จะกลายเป็นหมื่นเมล็ดในฤดูใบไม้ร่วง
    รอบข้างไม่มีนาที่ไหนทิ้งว่าง

    แต่ชาวนาก็ยังอดตาย
    ตอนอาทิตย์เที่ยงวัน  ชาวนายังพรวนดิน
    เหงื่อหยดบนดินภายใต้ต้นข้าว
    ใครจะรู้บ้างว่าในจานใบนั้น
ข้าวแต่ละเม็ดคือความยากแค้นแสนสาหัส

      กวีผู้นี้รับราชการมีตำแหน่งเป็นข้าราชการส่วนท้องถิ่นอยู่ในชนบท  ฉะนั้นเป็นไปได้ที่เขาจะได้เห็นความเป็นอยู่ของราษฎรชาวไร่ชาวนาในยุคนั้น  และเกิดความสะเทือนใจจึงได้บรรยายความรู้สึกออกเป็นบทกวีที่เขาให้ชื่อว่า  "ประเพณีดั้งเดิม"  บทกวีของหลี่เชินเรียบ ๆ ง่าย ๆ แต่ก็แสดงความขัดแย้งชัดเจน  แม้ว่าในฤดูกาลนั้นภูมิอากาศจะอำนวยให้พืชพันธุ์ธัญญาหารบริบูรณ์ดี  แต่ผลผลิตไม่ได้ตกเป็นประโยชน์ของผู้ผลิตเท่าที่ควร

      เทคนิคในการเขียนของหลี่เชินกับจิตรต่างกัน  คือ  หลี่เชินบรรยายภาพที่เห็นเหมือนจิตรกรวาดภาพให้คนชม  ส่วนจิตรใช้วิธีเสมือนกับนำชาวนามาบรรยายเรื่องของตนให้ผู้อ่านฟังด้วยตนเอง
      เวลานี้สภาพบ้านเมืองก็เปลี่ยนไป  ตั้งแต่สมัยหลี่เชินเมื่อพันปีกว่า  สมัยจิตร  ภูมิศักดิ์เมื่อ 30 กว่าปีที่แล้ว  สมัยที่ข้าพเจ้าได้เห็นเองก็ไม่มีอะไรแตกต่างกันนัก  ฉะนั้นก่อนที่ทุกคนจะหันไปกินอาหารเม็ดเหมือนนักบินอวกาศ  เรื่องความทุกข์ของชาวนาก็ยังคงจะเป็นแรงสร้างความสะเทือนใจให้แก่กวียุคคอมพิวเตอร์สืบต่อไป

ข้อคิดที่ได้รับ

1. ทำให้เข้าใจความรู้สึกของชาวนาที่ต้องประสบปัญหาต่างๆ

2. ทำให้ได้รู้ถึงความทุกข์ยากความลำบากของชาวนาในการปลูกข้าว

3. ทำให้ได้เห็นถึงคุณค่าของข้าวที่ได้รับประทานเป็นอาหารหลักในการดำรงชีวิตอยู่ของมนุษย์

4. ทำให้รู้ว่าชาวนาเป็นบุคคลที่มีความสำคัญต่อประเทศ  เพราะว่าหากไม่มีชาวนาที่ปลูกข้าวแล้วนำมาขายให้บุคคลอื่นได้ใช้บริโภค อาจเกิดความขาดแคลนด้านอาหาร

คำศัพท์

เปิบ        หมายถึง  วิธีการใช้ปลายนิ้วขยุ้มข้าวใส่ปากตนเอง

เขียวคาว  หมายถึง  สีเขียวของข้าว  ซึ่งน่าจะหอมสดชื่นกลับมีกลิ่นเหม็นคาว  เพราะข้าวนี้ เกิดจากหยาดเหงื่อ  ซึ่งแสดงถึงความทุกข์ยากและความชมชื่นของชาวนา

วิเคราะห์วิจารณ์

    “ทุกข์ของชาวนาในบทกวี”มีจุดประสงค์สำคัญเพื่อให้ผู้อ่านทราบถึงวิถีชีวิตความเป็นอยู่ที่ยากลำบากของชาวนาในการปลูกข้าวว่าในขณะที่บุคคลทั่วไปได้ใช้ชีวิตอย่างสุขสบาย สามารถรับประทานอาหารอย่างเหลือทิ้งเหลือขว้าง โดยไม่เคยคำนึงถึงความยากลำบาก คุณค่าของข้าว รวมไปถึงกลุ่มคนส่วนหนึ่งในสังคมที่ทนอยู่กับความยากลำบากในการประกอบอาชีพและดำรงชีวิต 

และกลุ่มคนในส่วนนี้คือกลุ่มบุคคลสำคัญที่เป็นกำลังสำคัญต่อประเทศ ซึ่งกลุ่มบุคคลนี้ก็คือ “ชาวนา” เพราะว่าหากไม่มีชาวนาที่ปลูกข้าวแล้วนำมาขายให้บุคคลอื่นได้ใช้บริโภค อาจเกิดความขาดแคลนด้านอาหาร แต่กลุ่มชาวนาไม่เคยได้รับสวัสดิการดั่งที่ควรจะได้รับ และจากการที่สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา สยามบรมราชกุมารี ทรงอ่านพบบทกวีจีนที่บอกเล่าถึงชีวิตความเป็นอยู่ของชาวนา จึงทำให้เราได้ทราบว่า ถึงแม้กาลเวลาจะผ่านไปเนิ่นนาน แต่สภาพชีวิตความเป็นอยู่ของชาวนาก็ยังเป็นดั่งเดิม

วิเคราะห์คุณค่าวรรณคดี

- คุณค่าด้านภาษา

      กลวิธีการแต่ง  ทุกข์ของชาวนาในบทกวี  นับเป็นตัวอย่างอันดีของบทความที่สามารถยึดถือเป็นแบบอย่างได้  ด้วยแสดงให้เห็นแนวความคิดชัดเจน  ลำดับเรื่องราวเข้าใจง่าย  และมีส่วนประกอบของงานเขียนประเภทบทความอย่างครบถ้วน 

- คุณค่าด้านสังคม

      สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี  ได้ทรงเริ่มต้นด้วยการยกบทกวีของจิตร ภูมิศักดิ์  ซึ่งแต่งด้วยกาพย์ยานี 11 จำนวน 5 บท  มีเนื้อหาเกี่ยวกับความยากลำบากของชาวนาที่ปลูกข้าวซึ่งเป็นอาหารสำคัญของคนทุกชนชั้น  พระองค์ทรงเห็นด้วยกับบทกวีนี้และยังทรงกล่าวอีกว่าเนื้อหาบทกวีของจิตร ภูมิศักดิ์  สอดคล้องกับบทวีของหลี่เชิน กวีชาวจีนที่แต่งไว้ตั้งแต่สมัยราชวงศ์ถัง  แสดงให้เห็นว่าสภาพชีวิตองชาวนาไม่ว่าที่แห่งใดในโลกจะเป็นไทยหรือจีน  จะเป็นสมัยใดก็ตาม  ล้วนแล้วแต่มีความยากแค้นลำเค็ญเช่นเดียวกัน
      ดังนั้นแนวคิดสำคัญของบทความพระราชนิพนธ์เรื่อง  ทุกข์ของชาวนาในบทกวี  จึงอยู่ที่ความทุกข์ยากของชาวนา  และสภาพชีวิตของชาวนาที่ถูกเอารัดเอาเปรียบอยู่เสมอ

      พระราชนิพนธ์  เรื่อง  ทุกข์ของชาวนาในบทกวี  แสดงให้เห็นถึงความเข้าพระทัยและเอาพระทัยใส่ในปัญหาการดำรงชีวิตของชาวนาไทย  ทั้งยังสะท้อนให้เห็นถึงพระเมตตา  อันเปี่ยมล้นของพระองค์ที่ทรงมีต่อชาวนาผู้มีอาชีพปลูกข้าวเป็นหลัก  เริ่มชีวิตและการทำงานตั้งแต่เช้าจรดค่ำ  ทำงานแบบหลังสู้ฟ้า  หน้าสู้ดิน  ตลอดทั้งปี  ดังนั้นในฐานะผู้บริโภค  จึงควรสำนึกในคุณค่าและความหมายของชาวนาที่ปลูก "ข้าว" อันเป็นอาหารหลักเพื่อการมีชีวิตอยู่รอดของคนไทย